ZAWARCIE UGODY A ZWROT KOSZTÓW SĄDOWYCH

Zawarcie ugody to coraz bardziej powszechna metoda rozstrzygania sporów. Zakończenie postępowania przez zawarcie ugody często okazuje się najlepszym rozwiązaniem pod względem szybkości załatwienia sprawy i zaspokajania interesów stron. Decyzję o zawarciu ugody strony mogą zawrzeć już po wytoczeniu powództwa, zarówno na etapie pierwszej, jak i drugiej instancji. To od nich również zależy, czy ugoda zostanie zawarta przed sądem, mediatorem czy na drodze pozasądowej.

Co jednak z kosztami, które strony poniosły w toku rozpoczętego już postępowania sądowego?

Odpowiedź na to pytanie znajdziemy w art. 79 ustawy o kosztach sądowych (u.k.s.c.) w sprawach cywilnych.

Przepis ten nakłada na sąd obowiązek zwrotu stronie z urzędu całej, trzech czwartych lub połowy uiszczonej opłaty. O tej proporcji będzie decydowało to, na jakim etapie postępowania doszło do zawarcia ugody, oraz czy doszło do tego przed sądem czy mediatorem.

Całą uiszczoną opłatę sąd z urzędu zwraca stronie od:

pisma wszczynającego postępowanie w pierwszej instancji oraz zarzutów od nakazu zapłaty, jeżeli postępowanie zakończyło się zawarciem ugody przed rozpoczęciem rozprawy przed sądem pierwszej instancji; ( 1 pkt 1 lit. h)

Trzy czwarte uiszczonej opłaty od:

pisma wszczynającego postępowanie w pierwszej instancji oraz zarzutów od nakazu zapłaty, jeżeli w toku postępowania sądowego zawarto ugodę przed mediatorem po rozpoczęciu rozprawy, ( 1 pkt 2 lit. a)
wniosku o zawezwanie do próby ugodowej, jeżeli w postępowaniu z tego wniosku zawarto ugodę, chyba że sąd uznał ugodę za niedopuszczalną; ( 1 pkt 2 lit. e)

Połowę uiszczonej opłaty od:

pisma wszczynającego postępowanie w pierwszej instancji oraz zarzutów od nakazu zapłaty, jeżeli postępowanie w pierwszej instancji zakończyło się zawarciem ugody sądowej po rozpoczęciu rozprawy; ( 1 pkt 3 lit. c)
pisma wszczynającego postępowanie w drugiej instancji, w której sprawa zakończyła się zawarciem ugody sądowej. ( 1 pkt 3 lit. d)

Ponadto ust 2. art. 79 u.k.s.c. przewiduje również zwrot całej uiszczonej opłaty od pozwu o rozwód lub separację albo wniosku o separację w razie cofnięcia pozwu lub wniosku na skutek pojednania się stron w pierwszej instancji. W razie pojednania się stron przed zakończeniem postępowania apelacyjnego, zwraca się połowę uiszczonej opłaty od apelacji.

Pomniejszenie zwrotu kosztów o opłatę minimalną

Należy zwrócić uwagę również na to, że we wszystkich wymienionych wyżej przypadkach, sąd obniża zwracaną kwotę o wartość opłaty minimalnej, która co do zasady wynosi 30 zł. Zgodnie bowiem z art. 79 ust. 3 u.k.s.c.: opłatę zwracaną na podstawie ust. 1 pkt 1 lit. a, b i h, pkt 2 oraz pkt 3 lit. a, c i d obniża się o kwotę równą opłacie minimalnej. Wobec tego, dla stron nie powinno być zaskoczeniem, że spodziewana w orzeczeniu część lub całość zasądzonej kwoty będzie nieco niższa.

Sąd orzeka o przyznaniu kosztów w postaci postanowienia, jednak może zarządzić je również przewodniczący lub referendarz sądowy.

W przypadku roszczeń z tytułu zwrotu opłat sądowych, należy również pamiętać, że ulega on przedawnieniu z upływem trzech lat licząc od dnia powstania roszczenia.

Kiedy nastąpi zwrot opłat?

W przypadku ugody zawartej przed sądem, z uwagi na zaskarżalność postanowienia o umorzeniu postępowania (z art. 394 § 1 k.p.c.), zwrot opłaty będzie mógł nastąpić dopiero po uprawomocnieniu się postanowienia.
Aby sąd mógł orzec o kosztach w przypadku zawarcia ugody przed mediatorem, ugoda ta będzie najpierw podlegała kontroli sądu, pod kątem jej ogólnej zasadności i zgodności z prawem. W takim przypadku strona w pierwszej kolejności oczekiwać będzie na zatwierdzenie ugody zawartej przed mediatorem przez sąd, a następnie na wydanie postanowienia o umorzeniu postępowania.

Problem w interpretacji przepisów przy ugodzie pozasądowej

W praktyce procesowej obserwuje się pewne rozbieżności interpretacyjne w zakresie ustalenia, które postanowienia art. 79 u.k.s.c. należy zastosować do ugody pozasądowej, a które należy zastosować wyłącznie do porozumienia w drodze ugody przed sądem.

Wskazać należy, że zgodnie z art. 79 pkt ust. 1 pkt 3 lit. c i d u.k.s.c. sąd zwraca połowę uiszczonej opłaty od pisma wszczynającego postępowanie w pierwszej instancji oraz zarzutów od nakazu zapłaty, jeżeli postępowanie w pierwszej instancji zakończyło się zawarciem ugody sądowej po rozpoczęciu rozprawy oraz pisma wszczynającego postępowanie w drugiej instancji, w której sprawa zakończyła się zawarciem ugody sądowej.

Przepis ten wprost wskazuje, że jedynie zawarcie ugody przed sądem upoważni go do zwrotu połowy opłaty od pism.

Inaczej wygląda zwrot opłaty na podstawie art. 79 ust. 1 pkt 1 lit. h u.k.s.c. W przewidzianym tu scenariuszu strona otrzyma całość uiszczonej opłaty od pisma wszczynającego postępowanie w pierwszej instancji i od zarzutów od nakazu zapłaty, jeżeli postępowanie zakończyło się zawarciem ugody przed rozpoczęciem rozprawy przed sądem I instancji.

Powyższa regulacja, w przeciwieństwie do pozostałych wymienionych w art. 79 u.k.s.c., przewiduje jedynie zawarcie ugody, nie zaś ugody sądowej.

Czy zatem przepis ten umożliwia zwrot całości uiszczonej opłaty, w przypadku wszystkich pozostałych polubownych sposobów rozstrzygania sporów?

Na niekorzyść stron decydujących się na ugodę pozasądową i bez udziału mediatora, orzecznictwo wskazuje, że nie.

Zgodnie z Uchwałą Sądu Najwyższego – Izby Cywilnej z dnia 23 lutego 2018 r., III CZP 88/17: Przepis art. 79 ust. 1 pkt 1 lit. h ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 300) dotyczy wyłącznie ugody sądowej oraz ugody zawartej przed mediatorem.

Taka wykładnia przepisów Ustawy uniemożliwia stronom procesu odzyskanie uiszczonej opłaty sądowej w przypadku zawarcia ugody pozasądowej w czasie trwającego już postępowania.

Powyższą interpretację popiera również Sąd Okręgowy w Toruniu, który wyrokiem z dnia 28 lutego 2019 r. w sprawie VI Gz 291/18, wyraził, że art. 79 ust. 1 pkt 1 lit. h) ustawy o kosztach nie obejmuje przypadku zawarcia ugody pozasądowej.

W powyższych orzeczeniach Sąd uzasadnia, że istotnym argumentem przemawiającą za takim kierunkiem interpretacyjnym jest to, że w prawie procesowym nie występuje pojęcie „ugody pozaprocesowej”

Ponadto, Sąd Najwyższy zaznacza, że zawarcie ugody pozasądowej nie kończy postępowania, gdyż nie zastępuje ono postanowienia o umorzeniu postępowania w związku z cofnięciem pozwu.

Innym argumentem przemawiającym za wykluczeniem ugód pozasądowych, z przesłanek uznania zwrotu całej opłaty od pisma jest to, że „tylko w odniesieniu do ugody procesowej – ugody sądowej lub ugody zawartej przed mediatorem – sąd ma możność pełnej kontroli, czy doszło do niej przed rozpoczęciem rozprawy. Gdyby w grę wchodziła także ugoda pozasądowa, sąd byłby pozbawiony takiej możliwości, strony zaś mogłyby łatwo, np. przez fałszowanie chwili zawarcia ugody (tzw. antydatowanie), z uszczerbkiem dla Skarbu Państwa nadużywać przywileju odzyskania całej uiszczonej opłaty”( III CZP 88/17).

Na to, że treść art. 79 ust. 1 pkt 1 lit. h wywołuje pewien dylemat interpretacyjny wskazuje odmienne orzeczenie Sądu Apelacyjnego w Katowicach w sprawie V AGZ 34/22 z dnia 20 maja 2022 r.:

„Zdaniem Sądu Apelacyjnego przywołany przepis art. 79 ust. 1 pkt 1 lit. h KSCU, którego celem jest niewątpliwie stworzenie zachęty do korzystania przez strony z polubownych metod rozwiązywania konfliktów, nie wiąże wprost skutku zwrotu opłaty wyłącznie z ugodą zawartą przed mediatorem lub ugodą sądową. W tym przypadku pod pojęciem „ugody” rozumieć trzeba także ugodę pozasądową, której celem jest również uchylenie sporu istniejącego już pomiędzy stronami. Dla wzmocnienia tej argumentacji podkreślić należy, że ustawodawca w art. 79 KSCU kilkakrotnie posługuje się pojęciem „ugody”, w tym rozróżnia ugodę sądową (art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. d KSCU) i ugodę zawartą przed mediatorem (art. 79 ust. 1 pkt 2 lit. a KSCU). Wobec czego, owa ugoda, o której mowa w art. 79 ust. 1 pkt 1 lit. h KSCU, która co do zasady nie może być ugodą sądową, ponieważ ta wymaga rozprawy, może być zawarta pomiędzy stronami poza sądem. „

Możliwość odzyskania uiszczonej opłaty w przypadku cofnięcia pisma przed rozprawą

Bez względu na problemy interpretacyjne na gruncie zwrotu stronie całej opłaty od pisma, na podstawie art. 79 ust. 1 pkt 1 lit. h), strony zawierając ugodę pozasądową, a następnie cofając powództwo przed rozpoczęciem posiedzenia w sprawie, w dalszym ciągu mogą oczekiwać zwrotu połowy opłaty od pisma na podstawie art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. a. u.k.s.c. Istotą tego przepisu jest bowiem samo cofnięcie pisma nie zaś sam fakt zwarcia ugody pozasądowej.

W tym przypadku należy się również spodziewać, że zasadzony zwrot opłaty będzie pomniejszony o kwotę równą opłacie minimalnej – 30 zł.

Źródła:

Ustawa o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 959)

Koszty sądowe a zawarcie ugody pozasądowej, Marcin Byczyk, 2023, IUSTITIA 2023, Nr 3, str. 115

Zwrot kosztów sądowych w przypadku zawarcia ugody, Palestra 10/2018, https://palestra.pl/pl/czasopismo/wydanie/10-2018/artykul/zwrot-kosztow-sadowych-w-przypadku-zawarcia-ugody

aplikant radcowski

Olga Legięć