Czy możliwe jest zaprzestanie spłaty rat kredytu frankowego bez negatywnych konsekwencji?
Sprawy dotyczące kredytów frankowych niezmiennie budzą zainteresowanie, a ich liczba stale rośnie. Nie jest przy tym tajemnicą, że do prawomocnego zakończenia sprawy sądowej może minąć kilka długich lat, stąd kredytobiorcy, którzy zdecydowali się na zaciągnięcie kredytów indeksowanych lub denominowanych w walutach obcych, często zastanawiają się, czy możliwe jest zaprzestanie spłaty rat kredytu jeszcze przed wydaniem końcowego wyroku, tak aby jednocześnie uniknąć negatywnych konsekwencji z tym związanych, jak chociażby wypowiedzenia umowy przez Bank, czy otrzymania niekorzystnego wpisu do Biura Informacji Kredytowej S.A. (BIK) lub Biura Informacji Gospodarczej InfoMonitor S.A (BIG). W niniejszym artykule przyjrzymy się tej kwestii, uwzględniając możliwość zabezpieczenia powództwa oraz najnowsze orzeczenia Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE).
Zabezpieczenie powództwa
Zabezpieczenie powództwa to instytucja prawna mająca na celu ochronę interesów powoda na czas trwania postępowania sądowego. Zgodnie z art. 7301 § 1 kodeksu postępowania cywilnego (k.p.c.) udzielenia zabezpieczenia może żądać każda strona lub uczestnik postępowania, jeżeli uprawdopodobni roszczenie oraz interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia. Udzielenie zabezpieczenia następuje na wniosek, który można złożyć wraz z pozwem lub w toku postępowania sadowego.
Interes prawny, niezbędny do udzielenia zabezpieczenia, istnieje, gdy brak zabezpieczenia uniemożliwi lub poważnie utrudni wykonanie zapadłego w sprawie orzeczenia lub w inny sposób uniemożliwi lub poważnie utrudni osiągnięcie celu postępowania w sprawie (art. 7301 § 2 k.p.c.). Zwrócić należy uwagę, że celem postępowań dotyczących kredytów frankowych jest nie tylko sądowe potwierdzenie nieważności umów kredytowych, ale także zapobieżenie spłaty dalszych rat na jej podstawie. Interes prawny kredytobiorców przejawia się więc w tym, że wobec braku zabezpieczenia zmuszeni będą do dalszego uiszczania rat kredytu (bezpodstawnego wzbogacania Banku) przynajmniej do czasu wydania prawomocnego orzeczenia w sprawie. Dalsza spłata kredytu będzie jednocześnie prowadzić do niepotrzebnego zwiększenia skali rozliczeń koniecznych
w przypadku stwierdzenia nieważności umowy.
W odniesieniu do kredytów frankowych, zabezpieczenie to może polegać na wstrzymaniu obowiązku spłaty rat kredytu do momentu rozstrzygnięcia sprawy przez sąd. Jest to szczególnie istotne dla kredytobiorców, którzy znajdują się w trudnej sytuacji finansowej i dla których dalsza spłata rat stanowi znaczne obciążenie. Co istotne, postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia jest natychmiast wykonalne, co oznacza, że wywołuje skutki prawne od dnia wydania – nie jest zatem konieczne oczekiwanie na jego uprawomocnienie.
Praktyka polskich sądów oraz stanowisko TSUE w zakresie zabezpieczenia powództwa
Warto zauważyć, że przez lata polskie sądy były ostrożne w kwestii udzielania zabezpieczeń w postaci wstrzymania obowiązku spłaty rat kredytu, często nie dostrzegając interesu prawnego powodów. Jako główną przyczynę odmowy wskazywały brak realnego niebezpieczeństwa grożącego powodom (np. niemożności uzyskania zwrotu wpłaconych w wykonaniu umowy środków z uwagi na stabilną kondycję finansową banku) oraz to, że jeżeli umowa kredytu jest rzeczywiście nieważna, a więc nie wiąże stron, to kredytobiorcy nie potrzebują upoważnienia sądu do tego, aby zaprzestać dalszej spłaty (nigdy nie doszło do powstania obowiązku spłaty rat). Ostatnie ze stanowisk było o tyle niekorzystne, że nie brało pod uwagę faktu, iż samowolne zaprzestanie płatności rat przez kredytobiorców, z uwagi na to, że banki uznają umowy za ważne, wiązałoby się z podjęciem przez nie czynności windykacyjnych, czy dokonaniem stosownych wpisów do takich instytucji jak BIK oraz BIG, uniemożliwiających zaciągnięcie jakiegokolwiek zobowiązania finansowego.
Wyrok TSUE z dnia 15 czerwca 2023 r., wydany w sprawie o sygnaturze akt C-287/22, wprowadził istotne zmiany w podejściu polskich sądów do udzielania zabezpieczeń. Nie oznacza to jednak, że uzyskanie zabezpieczenia stało się formalnością – nadal można się spotkać z orzeczeniami oddalającymi wnioski. Niemniej, we wskazanym orzeczeniu Trybunał stwierdził m.in., że sądy krajowe nie mogą oddalić wniosku konsumenta o zabezpieczenie jego roszczenia poprzez zawieszenie spłaty rat miesięcznych należnych na podstawie umowy kredytu hipotecznego, w związku z oczekiwaniem przez tego konsumenta na ostateczne rozstrzygnięcie w przedmiocie nieważności umowy kredytowej, a to w sytuacji, gdy zastosowanie takiego środka tymczasowego jest konieczne dla zapewnienia pełnej skuteczności tego orzeczenia. Jak również podkreślono, udzielenie zabezpieczenia wydaje się tym bardziej konieczne, gdy konsument ten wypłacił danemu bankowi kwotę wyższą od kwoty pożyczonej jeszcze przed wszczęciem postępowania.
Podsumowanie
Możliwość wstrzymania obowiązku spłaty rat kredytu w drodze zabezpieczenia powództwa stanowi istotne narzędzie ochrony prawnej dla frankowiczów – w ten sposób mogą oni uchronić się od negatywnych konsekwencji samowolnego zaprzestania spłat rat. Z uwagi na natychmiastową wykonalność postanowień o udzieleniu zabezpieczenia, kredytobiorcy mogą zaprzestać spłaty rat od dnia wydania orzeczenia, bez potrzeby oczekiwana na jego uprawomocnienie. Zabezpieczenie powództwa w postaci wstrzymania spłaty rat może znacząco odciążyć kredytobiorców w trudnej sytuacji finansowej. Szanse pozytywnego rozpatrzenia wniosku o udzielenie zabezpieczenia wzrosły zaś wskutek najnowszego orzecznictwa TSUE, które zwraca szczególną uwagę na konieczność ochrony konsumentów przed skutkami nieuczciwego postępowania banków.
aplikant radcowski